Wstępna (pionowa i pozioma) analiza bilansu – istota, przykład obliczeń i interpretacja rezultatów

Czym jest wstępna analiza bilansu?

Analiza sprawozdania finansowego składa się z wielu elementów. Są one dobierane w zależności od potrzeb sporządzającego raport. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach analiza otrzymuje określony układ, który ułatwia zrozumienie sytuacji finansowej jednostki.

Z opisanego w odrębnym artykule układu analizy kondycji finansowej przedsiębiorstwa wynika, że nie jest ona wyłącznie poświęcona wskaźnikom finansowym. Mianowicie, analiza wskaźnikowa powinna zostać poprzedzona poprzez tzw. wstępną analizę sprawozdania finansowego.  Przeważnie dotyczy ona poszczególnych elementów raportu, natomiast w pierwszej kolejności badany jest bilans.

Bilans jest bardzo istotnym elementem sprawozdania finansowego. Mianowicie, przedstawia informacje dotyczące posiadanego przez przedsiębiorstwo majątku i źródeł jego finansowania. Na podstawie tych danych możliwe jest określenie kondycji jednostki w zakresie sytuacji majątkowo-kapitałowej. Niektóre wnioski można sformułować na etapie wstępnej analizy bilansu, która podobnie jak wstępna analiza rachunku zysków i strat, składa się z dwóch elementów:

• Analiza pozioma (inaczej dynamiki lub analiza horyzontalna) – polega na badaniu przyrostów wartości poszczególnych elementów bilansu w czasie.
• Analiza pionowa (inaczej struktury lub analiza wertykalna) – polega na badaniu udziału wartości poszczególnych elementów bilansu w sumie bilansowej, dla każdego analizowanego okresu.

Niektórzy autorzy podręczników akademickich, wyróżniają jeszcze jeden element analizy wstępnej. Jest on często nazywany analizą mieszaną (lub pionowo-poziomą) i przeważnie obejmuje kalkulacje wybranych wskaźników finansowych, które dotyczą zadłużenia jednostki. Dlatego też, etap ten nie zostanie scharakteryzowany w tym artykule, a wspomniane wskaźniki zostaną opisane w odrębnych opracowaniach.

Należy wyjaśnić, że w przypadku analizy wstępnej najtrudniejsza jest interpretacja rezultatów. Dodatkowo, najczęściej wyniki analizy pionowej i poziomej interpretowane są łącznie. Ponadto, wnioski płynące z analizy dynamiki i struktury, nie powinny być interpretowane w oderwaniu od analizy sytuacji na rynku, w branży, a także od analizy koniunktury.

W kolejnych częściach artykułu przedstawione zostaną metody przeprowadzania obliczeń, a następnie zaprezentowana zostanie przykładowa interpretacja rezultatów. Przykłady zostały oparte na bilansie fikcyjnego przedsiębiorstwa, który przedstawiono na poniższej grafice.

 

 

Analiza pozioma (horyzontalna) bilansu – opis metody

Analiza pozioma, bardzo często nazywana jest analizą dynamiki, lub analizą horyzontalną. Ten etap badania polega na obliczeniu zmian wartości poszczególnych elementów bilansu w czasie. Mianowicie, zmiany w dynamice poszczególnych pozycji aktywów i pasywów mogą wpłynąć na strukturę majątkowo-kapitałową przedsiębiorstwa.

Obliczenia związane z analizą poziomą są bezpośrednio powiązane z nieskomplikowanymi metodami statystycznymi – „przyrostami”. Są one elementem tzw. „miar dynamiki”. Te narzędzia służą do ustalenia zmian pewnych wartości w czasie. Oczywistym jest, że można stosować również inne metody, np. indeksy dynamiki, lecz w praktyce najczęściej stosuje się wspomniane „przyrosty”.

Przed przedstawieniem wzorów należy wyjaśnić, iż w poszczególnych formułach wykorzystano termin – „poziom zjawiska”. Nie jest on niczym innym jak odniesieniem do analizowanej pozycji finansowej w danym roku. Na przykład gdy badamy przyrost wartości „rzeczowego majątku trwałego” to poziom zjawiska w roku „t-2” wynosi 124 056 tys. zł.

Okresem bazowym jest wybrany przez analityka okres, do którego porównywane są wartości z innych okresów. Najczęściej, okresem bazowym jest pierwszy okres, dla którego posiadamy dane. Na przykład, gdyby ustalić, że w przypadku przedstawionego bilansu okresem bazowym jest rok „t-2”, to badane były by dwa przyrosty: od roku „t-2” do „t-1” oraz od roku „t-2” do roku „t”.

Analiza przyrostów względnych i bezwzględnych jest najprostszą metodą porównywania zmian poziomu zjawiska w czasie. W tym celu wykorzystuje się następujące miary[1]:

• Przyrosty absolutne (bezwzględne) – ukazują rezultaty w postaci wielkości mianowanych, czyli są one wyrażone w takich samych jednostkach jak dane wejściowe. W przypadku danych pochodzących ze sprawozdania finansowego mogą to być np. „tysiące złotych”. Przyrosty bezwzględne obejmują:
  • Przyrosty jednopodstawowe – informują o ile wzrosła, lub zmalała dana wielkość od okresu bazowego do badanego:

• • Przyrosty łańcuchowe – ukazują o ile wzrosła (zmalała) określona wielkość od okresu poprzedniego do badanego:

• Przyrosty względne – ukazują zmianę poziomu zjawiska w procentach:
  • Przyrosty jednopodstawowe – stosunek przyrostu danej wartości do jej poziomu w okresie bazowym:
  • Przyrosty łańcuchowe – stosunek przyrostu danej wartości do jej poziomu w okresie poprzednim:

 

Jakich informacji może dostarczyć analiza pozioma bilansu?

Przeprowadzenie obliczeń, w ramach wstępnej analizy bilansu, nie jest trudne. Problemów może przysporzyć prawidłowa interpretacja rezultatów. Mianowicie, w wybranych przypadkach, trudne jest określenie wpływu przyrostu (spadku) wartości poszczególnych elementów bilansu na kondycję jednostki.

Rezultaty analizy poziomej należy odczytywać z zachowaniem dużej ostrożności. Przede wszystkim należy pamiętać, że samo badanie dynamiki nie powinno być interpretowane w oderwaniu od analizy struktury. Mianowicie, bardzo duży wzrost wartości danej pozycji może wydawać się interesujący. Należy jednak pamiętać, że nie ma on znaczenia, gdy udział wartości tego elementu bilansu w sumie bilansowej jest znikomy.

Przy interpretacji wyników analizy poziomej powinno się zwrócić uwagę, na zmiany wartości najistotniejszych elementów bilansu. Zaliczyć do nich przede wszystkim należy wszystkim wartość: aktywów trwałych i obrotowych, rzeczowego majątku trwałego, należności i inwestycji (krótko i długoterminowych), zapasów, gotówki i jej ekwiwalentów, kapitałów własnych, długo i krótko-terminowych zobowiązań ogółem, zobowiązań handlowych i zobowiązań oprocentowanych (długu).

Przyrost należności, czyli kwot które mają wpłynąć do jednostki (np. z tytułu sprzedaży dóbr i usług), może być pozytywnym sygnałem, pod warunkiem, że ich ściągalność jest wysoka. Posiadane przez spółkę inwestycje, świadczą o aktywnym angażowaniu wolnych środków, lecz należy pamiętać, iż nie ma gwarancji, że jednostka osiągnie jakiekolwiek korzyści, z tytułu ich posiadania. Wzrost wartości majątku trwałego, może sugerować, że jednostka się rozwija i np. powiększa swoje możliwości produkcyjne. Wzrost wartości posiadanej przez przedsiębiorstwo gotówki, w pewnym stopniu sugeruje, iż poprawie uległa płynność finansową. Natomiast zmiany wielkości zapasów, mogą świadczyć, iż jednostka jest coraz bardziej aktywna na rynku. Niemniej jednak w ich przypadku, może się okazać, że dane przedsiębiorstwo nie jest wstanie spieniężyć posiadanych zasobów, za względu na brak klientów.

Zmiany wielkości kapitałów własnych i zobowiązań (zwłaszcza oprocentowanych), mogą wskazywać, że następują zmiany w strukturze finansowania majątku, co może być związane ze wzrostem, lub spadkiem, kosztów odsetkowych.

 

Analiza pozioma (horyzontalna) bilansu – przykład obliczeń

Na przykładzie wielkości „rzeczowych aktywów trwałych” obliczone zostaną poszczególne przyrosty. Z przedstawionego bilansu wynika że: w roku „t-2” wielkość ta wynosiła 124056 tys. zł., w okresie „t-1” 137077 tys. zł, natomiast w „t” jest równa 165095 tys. zł. Należy pamiętać, że dla wartości pochodzących z trzech okresów można obliczyć jedynie dwa przyrosty, ponieważ nie posiadamy informacji dotyczącej wielkości z okresu „t-3”. Istotne jest, że w zbiorze danych, dla wygody, nie posłużono się latami, lecz oznaczeniami bazującymi na literze „t”. W rzeczywistych sprawozdaniach każdy okres odpowiada m.in. określonemu roku obrotowemu. W takim przypadku okres „t” mógłby zostać zastąpiony np. rokiem 2016, „t-1” rokiem 2015, natomiast „t-2” rokiem 2014.  Wyniki obliczeń są następujące:

• Przyrosty absolutne (bezwzględne):
  • Przyrosty jednopodstawowe (okres bazowy „k” to rok „t-2”):

• • Przyrosty łańcuchowe:

• Przyrosty względne:
  • Przyrosty jednopodstawowe (okres bazowy „k” to rok „t-2”):

  

  • Przyrosty łańcuchowe:

  

Rezultaty łatwo odczytać, na przykład można zauważyć, że wartość rzeczowych aktywów trwałych z roku „t-2” do roku „t-1” wzrosła o 11021,32 tys. zł., czyli o 8,88%. Warto wiedzieć, że w praktyce obliczane są, z reguły, jedynie przyrosty względne łańcuchowe. Natomiast kalkulacje przeprowadzane są dla każdego elementu raportu. Poniższa grafika przedstawia pełną analizę dynamiki, przeprowadzoną na bazie przyrostów względnych łańcuchowych.

 

Analiza pionowa (wertykalna; struktury) bilansu – opis metody

Analiza struktury bilansu jest źródłem wielu informacji o sytuacji majątkowej i kapitałowej przedsiębiorstwa. Badanie przeprowadza się zarówno dla aktywów i pasywów. Polega ono na nieskomplikowanej procedurze. Mianowicie, każdy element bilansu musi zostać podzielony przez sumę bilansową – sumę aktywów, lub pasywów. W prawidłowo sporządzonym bilansie te sumy są sobie równe – więc każdy element raportu można podzielić np. przez „pasywa ogółem”. Należy jedynie pamiętać, aby daną wartość zawsze dzielić przez sumę bilansową, która pochodzi z tego samego roku obrotowego.

Wspomniana metoda nie wymaga przedstawiania wzorów ponieważ polega na bardzo prostej operacji matematycznej, którą trzeba przeprowadzić wielokrotnie – dla każdego elementu bilansu. Należy jednak wyjaśnić, iż w podręcznikach akademickich często przedstawiany jest szereg wskaźników analizy pionowej. Istota zastosowania wspomnianych miar jest taka sama jak dzielenie wszystkich elementów bilansu przez sumę bilansową. Mianowicie, w mianowniku każdego wskaźnika widnieje wartość aktywów ogółem, natomiast w licznikach uwzględnione zostały najważniejsze, zbiorcze pozycje bilansowe. Dlatego też, wskaźniki wstępnej analizy bilansu dają te same rezultaty co dzielenie każdego elementu bilansu przez sumę bilansową. Niemniej jednak, ułatwiają one analitykowi skoncentrowanie uwagi na elementach bilansu, które w największym stopniu informują stanie przedsiębiorstwa. Do wspomnianych pozycji bilansowych zaliczyć należy przede wszystkim te elementy, które wymieniono w opisie metodyki przeprowadzania analizy dynamiki.

W ramach wstępnej analizy bilansu można również (w zależności od potrzeb) badać wewnętrzne struktury poszczególnych pozycji zbiorczych bilansu. Na przykład dzieląc każdy element aktywów obrotowych przez ich sumę, ustalona zostanie ich wewnętrzna struktura.

 

Jakich informacji może dostarczyć analiza pionowa bilansu?

Interpretacja rezultatów powinna bazować, przede wszystkim, na analizie udziału zbiorczych elementów bilansu w sumie aktywów, lub pasywów ogółem. Opis powinien również obejmować wyniki analizy poziomej. W interpretacji należy przede wszystkim uwzględnić:

• Udział aktywów trwałych i obrotowych w sumie bilansowej – ukazuje w jaki sposób, wykorzystywane są pozyskane kapitały. Wysokie wartości udziału aktywów trwałych w sumie bilansowej mogą świadczyć o: przynależności przedsiębiorstwa do branż kapitałochłonnych (np. ciężkiego przemysłu), niewielkiej elastyczności na zmiany w otoczeniu rynkowym, a także na powstawanie kosztów związanych z użytkowaniem majątku trwałego. Jednostki, w których przeważają aktywa obrotowe mogą być związane z działalnością usługową, lub polegającą na odsprzedaży towarów bez ich przetworzenia. Ponadto, wysoki udział aktywów obrotowych może informować o dobrej kondycji jednostki w zakresie płynności finansowej. Niemniej jednak, powinno się dodatkowo zweryfikować stan zobowiązań krótkoterminowych, to czy jednostka z łatwością znajduje nabywców oraz jak wysoki jest stopień ściągalności należności.
• Udział kapitałów własnych i zobowiązań w sumie bilansowej – pozwala on na określenie struktury kapitałowej przedsiębiorstwa. Wysoki udział kapitałów własnych w sumie bilansowej, z reguły, jest korzystny dla jednostki. Mianowicie, kapitały własne pozostają do dyspozycji przedsiębiorstwa na czas nieokreślony – właściciele nie muszą oddawać nikomu powierzonych środków. Dodatkowo, posiadanie kapitałów własnych nie wiąże się z obowiązkiem ponoszenia kosztów odsetkowych. Niemniej jednak, zbyt duży udział kapitałów własnych może oznaczać, iż jednostka nie wykorzystuje korzyści płynących z zastosowania tzw. „dźwigni finansowej”. Oznacza to, że np. pewne przedsięwzięcia mogłyby zostać zrealizowane szybciej, gdyby pozyskano kapitały obce. Należy pamiętać, że dla przedsiębiorstwa posiadanie długu będzie opłacalne, dopóki stopa zwrotu z kapitału będzie przewyższać jego koszt (oprocentowanie). Dodatkowo, z kapitałami własnymi również związane są koszty alternatywne. Inwestorzy mają oczekiwania wobec stopy zwrotu z powierzonych przedsiębiorstwu kapitałów. Gdy jednostka nie generuje odpowiednio wysokich zwrotów, to właściciele ponoszą koszty utraconych korzyści, ponieważ środki mogły zostać zainwestowane inaczej.

 

Analiza pionowa (wertykalna; struktury) bilansu – przykład obliczeń

Analiza struktury bilansu została sporządzona na bazie wcześniej przedstawionych danych – dla trzech lat obrotowych. Zadecydowano, iż nie zostaną wyszczególnione struktury cząstkowe (np. wewnętrzna struktura aktywów trwałych). Mianowicie, ten element analizy nie jest źródłem konkluzji, do których nie można dojść przy wykorzystaniu podstawowej wersji analizy struktury. Zgodnie, z wcześniej przedstawionym opisem metody, obliczenia zostały przeprowadzone dla każdego elementu balansu. Rezultaty przedstawiono na poniższym rysunku. Dodatkowo, w celach poglądowych, zaprezentowane zostały obliczenia udziału „rzeczowych aktywów trwałych” w sumie bilansowej dla trzech lat obrotowych (udział pozostałych elementów bilansu obliczono w analogiczny sposób):

 

Analiza wstępna (pionowa i pozioma) – przykład interpretacji rezultatów

Rezultaty analizy dynamiki i struktury bilansu pozwalają na dokonanie wstępnej oceny kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Wnioski zostaną zaprezentowane w podziale na konkluzje dotyczące aktywów oraz pasywów jednostki gospodarczej.

 

Aktywa

• Na przestrzeni trzech okresów sprawozdawczych wartość aktywów obrotowych i trwałych wzrosła, niemniej jednak aktywa krótkoterminowe charakteryzują się wyższym stopniem dynamiki. Ta sytuacja została odzwierciedlona m.in. przez zmianę udziału aktywów trwałych w aktywach ogółem. W roku „t-2” wynosił on prawie 85% natomiast w roku „t” ok. 75%.
• Wysoki udział aktywów trwałych w sumie aktywów ogółem wskazuje, że badane przedsiębiorstwo funkcjonuje w branży kapitałochłonnej. Należy zaznaczyć, iż jedynie dwa elementy majątku trwałego determinują jego wysoki udział w strukturze aktywów. Są to rzeczowe aktywa trwałe i inwestycje długoterminowe.
• Na szczególną uwagę zasługuje wysoka dynamika rzeczowych składników majątku trwałego, która wynosiła ok. 9% na przestrzeni lat „t-2” i t-1” oraz 22% na przełomie lat „t-1” i „t”. Szybki przyrost ich wartości spowodował, że pomimo spadku udziału aktywów trwałych w aktywach ogółem, ich udział w sumie bilansowej wzrósł. To zjawisko wskazuje, że jednostka poczyniła szereg inwestycji w aktywa, których czas użytkowania jest dłuższy od jednego roku. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że efektywna eksploatacja tych elementów majątku może w przyszłości przełożyć się na wzrost przychodów ze sprzedaży. Należy jednak pamiętać, że im wyższa jest wartość rzeczowych aktywów trwałych, tym wyższe będą koszty związane z ich obsługą. Dlatego też, w okresie dekoniunktury, gdy moce produkcyjne nie zostaną w pełni wykorzystane, koszty działalności mogą przewyższyć przychody wygenerowane przy wykorzystaniu rzeczowego majątku trwałego.
• Wzrost wielkości aktywów obrotowych jest w największym stopniu determinowany przez wzrost wartości środków pieniężnych i ich ekwiwalentów (zwłaszcza na przestrzeni lat „t-2” i „t-1”) . Mianowicie, aktywa obrotowe w roku „t-2” stanowiły ok. 15% aktywów ogółem, natomiast w roku „t” prawie 25%. Wysoki udział najbardziej płynnych aktywów w aktywach ogółem, może świadczyć, że przedsiębiorstwo nieefektywnie wykorzystuje posiadany majątek. W określonych przypadkach może wystąpić zjawisko nadpłynności finansowej, co należy zweryfikować na etapie analizy wskaźnikowej sprawozdania finansowego.
• W grupie aktywach obrotowych, oprócz gotówki, wysokim stopniem dynamiki charakteryzuje się również wartość instrumentów pochodnych. Niemniej jednak, ich udział w sumie bilansowej w każdym badanym okresie jest znikomy (jest on mniejszy niż 1%). Dlatego też, dynamika wartości instrumentów pochodnych nie wpływa w znaczny sposób na strukturę aktywów obrotowych.
• Należy dodać, że na przestrzeni 3 badanych okresów, ponad dwukrotnie zmalał udział należności krótkoterminowych w aktywach ogółem. W drodze pogłębianej analizy należy zweryfikować, czy ten spadek jest wynikiem większej efektywności jednostki w zakresie negocjowania terminów „kredytów kupieckich”, czy też jest on rezultatem obniżenia aktywności jednostki.

 

Pasywa

• Na przestrzeni trzech badanych lat można zaobserwować spadek udziału kapitałów własnych w pasywach ogółem. W roku „t-2” wynosił on ok. 66% sumy bilansowej, natomiast w roku „t” prawie ok. 57%. W badanym okresie absolutna wartość kapitałów własnych wzrosła, ale na zmniejszenie ich udziału w strukturze pasywów w znacznym stopniu wpłynął wzrost wartości zobowiązań (zwłaszcza długoterminowych). Wysoki udział kapitałów własnych w strukturze pasywów świadczy o dobrej kondycji finansowej w zakresie struktury finansowania. Mianowicie, środki te pozostają do dyspozycji jednostki na czas nieokreślony, a dodatkowo nie generują kosztów odsetkowych. Udział kapitałów własnych w każdym analizowanym okresie należy uznać za wysoki, ponieważ stanowi on ponad połowę wartości sumy bilansowej.
• Istnieje wiele teorii dotyczących optymalnej struktury kapitałowej i niełatwo jest jednoznacznie określić, jak wysoki powinien być udział kapitałów własnych. Mianowicie, optymalna struktura kapitałowa przedsiębiorstwa zależy od wielu czynników. Niemniej jednak, jedno z restrykcyjnych kryteriów dotyczących finansowania majątku wskazuje, że kapitały własne powinny stanowić co najmniej 50% sumy bilansowej. Mniej rygorystyczne reguły wskazują, że wartość kapitału stałego powinna pokrywać 1/3 majątku. W przypadku badanego przedsiębiorstwa, dwa wymienione kryteria zostały spełnione.
• Dużym przyrostem charakteryzuje się wartość zobowiązań długoterminowych. Dodatkowo, ich wysoki udział w strukturze pasywów determinuje wartość oprocentowanego długu – kredytów, pożyczek, obligacji i zobowiązań z tytułu leasingu finansowego. Można więc wywnioskować, że w celu przeprowadzenia inwestycji w rzeczowy majątek trwały, jednostka pozyskała długoterminowe kapitały obce. Nie występują przesłanki, aby twierdzić, że badane przedsiębiorstwo jest nadmiernie zadłużone. Przeważnie długoterminowe kapitały obce, są bardziej opłacalne niż krótkoterminowe, ponieważ są tańsze – nie generują wysokich kosztów odsetkowych. Ponadto, udział kapitałów własnych w pasywach ogółem jest bardzo wysoki, dlatego też, wykorzystując kapitały obce jednostka zamierza czerpać korzyści z wykorzystania dźwigni finansowej.
• Na przestrzeni trzech okresów sprawozdawczych, udział zobowiązań krótkoterminowych w utrzymuje się na podobnym poziomie. Należy jednak zaznaczyć, że podlegał on pewnym fluktuacjom, które były spowodowane zmianami wartości zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także oprocentowanego długu. Stwierdza się, że na etapie analizy wskaźnikowej należy zweryfikować kondycję finansową w zakresie aktywności. Mianowicie zmiany wielkości zobowiązań handlowych, a także spadek wartości należności krótkoterminowych, którym towarzyszy współmierne zmniejszenie wielkości osiąganych przychodów, mogą wskazywać na pogorszenie kondycji finansowej.

 

Analiza wstępna (pionowa i pozioma) bilansu w arkuszu Microsoft Excel

Wstępna analiza bilansu związana jest z przeprowadzeniem szeregu prostych obliczeń. Przeprowadzenie tej operacji z wykorzystaniem kalkulatora byłoby bardzo czasochłonne. Dlatego też, w tym celu stosuje się zazwyczaj arkusz kalkulacyjny. Poniżej zamieszczony został plik xlsx zawierający wszystkie obliczenia przeprowadzone w niniejszym artykule. Jego struktura została zablokowana, ale można podglądać, edytować i kopiować wszystkie wprowadzone formuły.

Analiza wstępna bilansu

 

 

 

Źródła: [1]