Układ i elementy analizy wskaźnikowej sprawozdania finansowego

Jakie elementy powinna zawierać analiza wskaźnikowa sprawozdania finansowego?

Określenie poszczególnych elementów analizy finansowej nie jest łatwym zadaniem. Każde badanie dotyczy odmiennych kwestii i odpowiada na inne pytania. Dlatego też, żaden raport nie będzie taki sam. Dodatkowo, należy doprecyzować jakiego typu analiza jest przedmiotem rozważań. Mianowicie, pojęcie analiza finansowa jest terminem bardzo ogólnym, co wyjaśniłem szczegółowo w artykule pt. „Czym jest analiza finansowa (wskaźnikowa)?”.

Zupełnie inaczej będzie wyglądała analiza due dilligence, wycena obligacji, całego przedsiębiorstwa, pojedynczej akcji, czy też wskaźnikowa analiza sprawozdania finansowego. Wszystkie wymienione opracowania są analizami finansowymi, a każda z nich ma odmienny układ i treść. Dodatkowo, raporty będą się różnić w zależności od analizowanego przypadku. Mogą one, co prawda, mieć podobny układ, ale ich treść w wielu miejscach będzie dotyczyła odmiennych kwestii. Na przykład, w dużym stopniu będą się od siebie różnić raporty due dilligence, które za każdym razem obejmują analizę sytuacji innej jednostki.

W niniejszym artykule postaram się określić, jakie elementy powinna zawierać analiza sprawozdania finansowego. Należy wyjaśnić, że jest ona stosunkowo często utożsamiana jest z pojęciem analizy finansowej. Faktycznie, jest ona analizą finansową, ale jak już wcześniej wspomniałem, nie każda z nich dotyczy badania sprawozdań finansowych.

Istotna jest również inna kwestia. Mianowicie, często w ramach analizy sprawozdania finansowego, oprócz analizy wskaźnikowej, wyróżnia się tzw. analizę wstępną. Stwierdza się nawet, że badanie wskaźnikowe jest uzupełnieniem analizy wstępnej. Dlatego też, w niniejszym opracowaniu, uwzględnione zostaną obydwa wspomniane elementy analizy sprawozdania finansowego.

 

Czym jest wstępna analiza sprawozdania finansowego?

Analiza sprawozdania finansowego przeważnie rozpoczyna się od wspomnianej analizy wstępnej. W ogólnym ujęciu, jej istota polega na zidentyfikowaniu zależności, które występują pomiędzy różnymi elementami raportu. Ponadto, podczas tego etapu badania ustala się między innymi, które pozycje finansowe są istotne, a także dokonuje się oceny zmian poszczególnych wartości w danym sprawozdaniu [1].

W ramach wstępnej analizy sprawozdania finansowego najczęściej bada się bilans oraz rachunek zysków i strat. Istnieją również metody służące do analizy pozostałych elementów sprawozdania finansowego, tj. np. rachunku przepływów pieniężnych. Niemniej jednak, nie wszystkie jednostki muszą sporządzać te części raportu. Analiza wstępna składa się z kilu elementów, do których zaliczane są:

• Analiza pozioma (inaczej analiza horyzontalna lub dynamiki; horizontal analysis, trend analysis) – na tym etapie badania obliczane są przyrosty wartości zawartych w sprawozdaniu finansowym (na przestrzeni danego okresu). Najczęściej analizuje się tzw. przyrosty względne (wyrażone w procentach), które informują o ile % wartość danej pozycji wzrosła lub zmalała np. z roku na rok. Można również analizować przyrosty absolutne, natomiast punktem odniesienia może być poprzedni lub dowolny, inny okres.
• Analiza pionowa (inaczej analiza wertykalna lub struktury; vertical analysis) – na tym etapie badania ustala się procentowy udział poszczególnych elementów raportu w określonej pozycji zbiorczej. Na przykład, w przypadku bilansu obliczana jest wysokość (w procentach) udziału poszczególnych pozycji aktywów w aktywach ogółem i każdego elementu pasywów w sumie pasywów.

Analizę pionową i poziomą przeprowadza się zarówno w przypadku bilansu i rachunku zysków i strat. W obydwu przypadkach metodyka jest bardzo podobna. Dokładny opis analizy wstępnej zostanie przedstawiony na przykładach w odrębnych artykułach.

Niektórzy autorzy podręczników akademickich wyszczególniają trzeci element analizy wstępnej, który między innymi dotyczy bilansu. Przyjmuje on różne nazwy, np. może być to analiza mieszana, inaczej pionowo-pozioma (M. Sierpińska, T. Jachna), która polega na badaniu struktury majątkowo kapitałowej, lub np. „analiza powiązań aktywów i pasywów” (E. Nowak).

 

Rodzaje wskaźników finansowych

Prawidłowo sporządzona wskaźnikowa analiza sprawozdania finansowego może być źródłem bardzo wielu istotnych informacji o kondycji finansowej jednostki gospodarczej. Istotną cechą wskaźników finansowych jest możliwość dokonania porównań z przeciętnymi wskaźnikami dla danej branży (lub grupy przedsiębiorstw) oraz ze wskaźnikami obliczonymi na podstawie sprawozdań konkurencji. Wskaźniki finansowe umożliwiają również porównywanie kondycji jednostek o różnej wielkości oraz przedsiębiorstw, które funkcjonują w innych branżach.

Przyjmuje się, że analiza wskaźnikowa zawiera kilka zestawów wskaźników finansowych. Każdy z nich obejmuje mierniki o zbliżonej treści ekonomicznej, które służą do oceny poszczególnych aspektów działalności przedsiębiorstwa. Z reguły w podręcznikach akademickich wyszczególnia się[2]:

• Wskaźniki płynności finansowej (liquidity ratios) – przeznaczeniem tej grupy wskaźników jest przeprowadzenie analizy płynności finansowej przedsiębiorstwa, czyli zdolności jednostki do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych przy wykorzystaniu aktywów bieżących. Płynność jest czasem mylona z pojęciem wypłacalności, które również odnosi się do regularnej spłaty zobowiązań. Dotyczy ono jednak perspektywy długoterminowej. Płynnością finansową przedsiębiorstw bardzo często zaineresowane są banki, które dokonują oceny, czy kredytobiorca będzie wstanie terminowe regulować spłaty rat kapitałowych i odsetek [3].
• Wskaźniki sprawności działania (efficiency ratios) – wskaźniki aktywności ukazują jaka ilość zasobów, w postaci aktywów, jest niezbędna, aby podtrzymać dany poziom operacyjny. Mogą to być np. przychody ze sprzedaży. Dlatego też, wiele ze wskaźników aktywności jest stymulantami, tzn. że im wyższa jest ich wartość, tym bardziej efektywnie wykorzystywany jest majątek jednostki. Przekłada się to na fakt, iż aktywa jednostki są lepiej wykorzystywane ponieważ ich mniejsza ilość jest niezbędna do utrzymania określonego poziomu sprzedaży. Należy jednak podkreślić, iż nie wszystkie wskaźniki aktywności to stymulanty – te kwestie wyjaśnione zostaną w odrębnych opracowaniach. Metodycznie, wskaźniki aktywności są związane ze wskaźnikami rentowności i płynności. Dodatkowo, część z tych miar wykorzystywana jest przez analityków do ustalenia zapotrzebowania na kapitał [4].
• Wskaźniki struktury finansowania (debt ratios) – przedstawiają stopień zasilenia jednostki gospodarczej kapitałami obcymi. Zazwyczaj, ukazują one stosunek wartości kapitałów obcych w odniesieniu do posiadanych przez jednostkę aktywów, lub kapitałów własnych. Ta grupa wskaźników najczęściej wykorzystywana jest do badania wypłacalności jednostki w perspektywie długoterminowej. W analizach z wykorzystaniem wskaźników struktury finansowania określane są proporcje oraz źródła pochodzenia kapitałów [5].
• Wskaźniki rentowności (profitability ratios) – polegają na analizie różnych relacji kwoty wyniku finansowego do wartości, które ten wynik generują. Są jednym z najważniejszych elementów analizy wskaźnikowej, ponieważ przedstawiają możliwości jednostki gospodarczej w zakresie generowania zysów netto. W związku z tym, odzwierciedlają one efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa, która jest mierzona w kategoriach zysku [6].
• Wskaźniki rynku kapitałowego (inwestorskie; investor ratios) – wykorzystywane są w przypadku przedsiębiorstw, których akcje notowane są na giełdach papierów wartościowych. Ta grupa wskaźników, w pewnym stopniu, obejmuje badanie rentowności przedsiębiorstwa, lecz dodatkowo w analizie uwzględniane są informacje płynące z rynku regulowanego. Zaliczyć do nich należy np. cenę akcji lub wielkość wypłaconych dywidend. Wskaźniki rynku kapitałowego, często są źródłem informacji, które wspierają inwestorów w procesach decyzyjnych dotyczących zakupu lub sprzedaży akcji.

 

Przykładowy układ elementów analizy sprawozdania finansowego

W praktyce, stosunkowo rzadko zdarza się, aby wskaźnikowa (i wstępna) analiza sprawozdania finansowego była sporządzana na zlecenie jednostek gospodarczych i otrzymywała formę odrębnego opracowania. Z reguły, jej poszczególne elementy uwzględniane są w innych raportach, np. we wcześniej wspominanych analizach fundamentalnych. Nie jest to jednak reguła. Dlatego też, należy określić, jakie elementy powinien zawierać ustrukturyzowany raport obejmujący wstępną i wskaźnikową analizę sprawozdania finansowego.

Poniższe zestawienie nie uwzględnia wszystkich metod, które można zastosować w celu przeprowadzenia analizy sprawozdania finansowego. Są to raczej podstawowe elementy, które powinien zawierać raport. Zaliczyć do nich przede wszystkim należy:

1. Wstęp – oprócz strony tytułowej raport powinien uwzględniać informacje, które zobrazują tło funkcjonowania jednostki gospodarczej. Dlatego też, należy scharakteryzować branżę, w której działa podmiot, a także określić wpływ czynników branżowych na funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Ponadto, we wstępie powinny zostać przedstawione najważniejsze dane finansowe dotyczące osiąganych wyników oraz posiadanego przez jednostkę majątku i źródeł jego finansowania.
2. Wstępna analiza bilansu – jest pierwszym etapem analizy sprawozdania finansowego. Zgodnie z wcześniej przytoczonym opisem analizy wstępnej, ta część opracowania powinna składać się z następujących elementów:
   • Analiza pozioma – czyli inaczej analiza dynamiki przedstawiająca zmiany wartości poszczególnych elementów bilansu w czasie. Prezentacja wyników powinna obejmować tabelę z rezultatami.
   • Analiza pionowa – czyli analiza struktury, przedstawiająca, wyrażony w procentach, udział poszczególnych elementów bilansu w sumie bilansowej (w sumie aktywów lub pasywów ogółem). W treści również powinny zostać przedstawione tabele z rezultatami. Wyniki analizy poziomej i pionowej najczęściej interpretuje się łącznie, przedstawiając, które elementy bilansu zyskały lub straciły na wartości najbardziej oraz jaki jest ich udział w strukturze aktywów/pasywów.
   • Analiza mieszana – to element analizy wstępnej uwzględniający wskaźniki finansowe, które nie zostaną wykorzystane na etapie analizy wskaźnikowej. Oznacza to, że nie w każdym przypadku konieczne jest dodawanie tego elementu badania. Z reguły, w ramach tej części analizy powinno się m.in. obliczyć i zinterpretować wartość wskaźników: złotej reguły finansowania oraz złotej i srebrnej reguły bilansowej. Niektórzy analitycy, w tej części opracowania zamieszczają również analizę kapitału obrotowego netto (inaczej kapitału pracującego). Autorzy podręczników akademickich w różny sposób nazywają ten etap analizy, np. M Sierpińska i T. Jachna w podręczniku pt. „Ocena Przedsiębiorstwa według standardów światowych” odnoszą się do pojęcia analizy pionowo-poziomej.
3. Wstępna analiza rachunku zysków i strat – jest to bardzo podobny element badania do wstępnej analizy bilansu. Obejmuje on taki sam układ i bardzo podobną metodykę. Poszczególne części wstępnej analizy rachunku wyników to:
   • Analiza pozioma – przedstawia zmiany wartości poszczególnych elementów rachunku wyników w czasie. Najczęściej obliczane są przyrosty względne – podobnie jak we wstępnej analizie bilansu.
   • Analiza pionowa – analiza struktury, która ukazuje jaki jest procentowy udział poszczególnych kategorii przychodów w przychodach ogółem oraz kosztów w kosztach ogółem. Rezultaty analizy pionowej i poziomej najczęściej interpretowane są łącznie. Wyniki obliczeń powinny zostać przedstawione w tabelach.
   • Analiza mieszana – element badania, który przeważnie nie jest wyszczególniany, ponieważ często uwzględniany jest we wskaźnikowej analizie rentowności. Obejmuje on wskaźniki opisujące relacje występujące pomiędzy poszczególnymi elementami rachunku wyników. Należy zaznaczyć, że podręcznikach akademickich ten element analizy może być nazywany w inny sposób. W ramach analizy mieszanej m.in. oblicza się: relację zysku netto do zysku ze sprzedaży, relacje zysku operacyjnego do zysku ze sprzedaży, efektywną stopę podatkową i inne pokrewne wskaźniki finansowe.
4. Analiza wskaźnikowa obejmuje wszystkie wcześniej wymienione elementy badania, tj. analizę płynności, aktywności, zadłużenia i rentowności. Poszczególne elementy analizy mogą zostać opisane w odrębnych częściach raportu. Wartość każdego wskaźnika finansowego powinna zostać indywidualnie zinterpretowana. Dodatkowo rezultaty obliczeń, przeprowadzone dla poszczególnych miar, powinny zostać podsumowane. Analiza wskaźnikowa, przede wszystkim, składa się z następujących elementów:
   • Wskaźnikowa analiza płynności – ten element analizy powinien przynajmniej obejmować następujące wskaźniki finansowe: wskaźnik płynności bieżącej (wskaźnik płynności finansowej III stopnia; current ratio), wskaźnik płynności przyspieszonej (wskaźnik płynności finansowej II stopnia; quick ratio, acid-test), wskaźnik płynności gotówkowej (wskaźnik płynności finansowej I stopnia; cash ratio), kalkulację wartości kapitału obrotowego netto (pracującego; working capital) i powiązanych z nim wskaźników, tj. np. wskaźnika rotacji kapitału obrotowego netto w dniach (cykl kapitału obrotowego netto; working capital in days of sales, days working capital), itp.
   • Wskaźnikowa analiza zadłużania powinna przynajmniej uwzględniać podstawowy zestaw wskaźników, do których zalicza się: wskaźniki złotej reguły finansowania oraz złotej (equity to fixed assets ratio) i srebrnej reguły bilansowej (capital employed to fixed assets ratio) (jedynie gdy nie zostały uwzględnione na etapie analizy pionowo-poziomej) oraz wskaźnik ogólnego zadłużenia (debt to assets ratio), zadłużenia kapitału własnego (debt to equity ratio), zadłużenia długoterminowego (long-term debt to equity ratio), mnożnik kapitałowy (equity multiplier), a także wskaźniki pokrycia odsetek (interest coverage ratio) i obsługi długu.
   • Wskaźnikowa analiza aktywności powinna przynajmniej uwzględniać zastosowanie takich miar finansowych jak: cykl zapasów (w dniach; DIO, days inventory outstanding), cykl rotacji należności (w dniach; DSO, days sales outstanding) , cykl rotacji zobowiązań (w dniach; DPO, days payable outstanding), cykl operacyjny (operating cycle), cykl konwersji gotówki (cash conversion cycle) oraz wskaźniki rotacji aktywów (ogółem, a także osobno trwałych i obrotowych; assets turnover ratio, fixed-assets turnover ratio, current assets turnover ratio).
   • Analiza rentowności z reguły obejmuje wskaźniki: rentowności sprzedaży (ROS, return on sales), marży zysku brutto (gross profit margin), rentowności operacyjnej (operating margin), rentowności kapitału własnego (ROE, return on equity), rentowności aktywów (ROA, return on assets) i innych wskaźników opisujących zyskowność wykorzystywanych kapitałów. Badanie rentowności może zostać uzupełnione o zastosowanie metod wielowskaźnikowych. Nazywane są one również „analizą piramidalną”. Najczęściej wykorzystywaną metodą na tym etapie badania jest Model DuPonta. Ta część analizy, w zależności od objętości, może zostać zamieszczona w analizie rentowności, lub wyodrębniona jako osobny podpunkt.
   • Analiza sprawozdania spółki notowanej na giełdzie papierów wartościowych pozwala na zastosowanie dodatkowych miar, które nazywane są wskaźnikami inwestorskimi (lub „rynku kapitałowego”). Zaliczyć do nich należy wskaźniki: zysk netto na akcję (EPS, earnings per share), dywidenda na akcję (DPS, dividend per share), wartość księgowa na akcję (BVPS, book value per share), cena rynkowa do zysku na akcję (P/E, price to earnings ratio), cena rynkowa do wartości księgowej na akcję (P/BVPS, price to book value per share ratio), itd.
5. Analizę można uzupełnić o zastosowanie modeli dyskryminacyjnych, które są przeznaczone do oceny ryzyka upadłości jednostki gospodarczej. Oprócz najbardziej znanych metod autorstwa Altmana, można zastosować wiele innych, polskich modeli tj.: Hołdy, Hadasik, Mączyńskiej, Poznański, Wierzby oraz Gajdki i Stosa.
6. Raport powinien zawierać podsumowanie wyników przeprowadzonej analizy. Powinno ono dokonywać syntezy wszystkich wniosków. Ponadto, w zależności od rodzaju opracowania może odnosić się do postawionego celu badania.

 

Podsumowanie

Oczywistym jest, iż zaprezentowany układ analizy sprawozdania finansowego nie zawiera wszystkich metod, które można zastosować. Na przykład, istnieją metody wstępnej analizy rachunku przepływów pieniężnych i zestawienia zmian w kapitale własnym. Te dwa elementy badania dodawane są wyłącznie, gdy jednostka zobowiązana jest do sporządzania dwóch dodatkowych części sprawozdania finansowego.  W praktyce rzadko sporządza się ten element analizy, lecz może on być źródłem wielu informacji. Należy dodać, iż nie zawsze przeprowadza się wstępna analizę pozostałych elementów sprawozdania finansowego nawet, gdy są one dostępne.

Należy dodać, iż rachunek przepływów pieniężnych i zestawienie zmian w kapitale własnym są źródłem dodatkowych informacji, które pozwalają na obliczenie wielu niewymienionych wskaźników. Dotyczą one na przykład miar płynności, które wykorzystują informacje dotyczące przepływów pieniężnych.

Pomimo faktu, iż istnieją inne metody analizy sprawozdania finansowego, to przedstawiona lista podpunktów obejmuje te, które najczęściej wykorzystuje się w praktyce. Bardziej dogłębna analiza mogłaby uwzględniać, elementy określające koszt i strukturę kapitału oraz dokładnie określać czynniki, które determinują osiągany przez jednostkę wynik finansowy.

 

 

Źródła:[1] [2] [3] [4] [5] [6]