Cel funkcjonowania przedsiębiorstwa – budowanie wartości

Maksymalizacja zysku netto

Cel funkcjonowania przedsiębiorstwa jest nierozerwalnie związany z maksymalizacją zysku netto. Nie można zaprzeczyć, że istnienie każdej jednostki gospodarczej zależy od rentowności. Należy jednak zaznaczyć, że obecnie nie jest ona jedynym wyznacznikiem funkcjonowania przedsiębiorstw. Mianowicie, na przestrzeni lat, metody zarządzania podlegały ewolucji. Wraz z jej przebiegiem, zmieniło się również postrzeganie celu funkcjonowania jednostek gospodarczych.

Lata osiemdziesiąte charakteryzowały się występowaniem różnych postaw managerów, którzy przede wszystkim obierali sobie za cel jak najdłuższe przetrwanie jednostki gospodarczej. W tym okresie, działania związane z zarządzaniem przedsiębiorstwami często były jasno określone i przekładały się na maksymalizacje księgowego zysku netto. Tak postawiony cel był różnie definiowany, ale jego istota zawsze była tka sama.

Przykładem realizacji celu zorientowanego na zysk może być dążenie do maksymalizacji nadwyżki przychodów ze sprzedaży nad kosztami działalności operacyjnej. W niektórych przypadkach, realizacja tak postawionego celu może być monitorowana za pomocą księgowych wskaźniki rentowności.

Podejście zorientowane na maksymalizacje zysku nie sprzyja rozwojowi przedsiębiorstwa. Dodatkowo, nie gwarantuje adaptowania się jednostek gospodarczych do ciągle zmieniającego się otoczenia rynkowego. Najczęściej, maksymalizacja zysków polega na redukcji kosztów. Oczywistym jest, iż można w ten sposób poprawić wydajność jednostki. Niemniej jednak, część kosztów związana jest z rozwojem przedsiębiorstwa. Natomiast, prowadzenie działań inwestycyjnych ma długofalowy wpływ na jego funkcjonowanie. Przedsiębiorstwa, które się nie rozwijają, nie będą mogły nadążyć za zmianami występującymi na rynku, co w rezultacie może doprowadzić do ich upadku. Należy dodać, iż samo dążenie do rozwoju, również nie jest wystarczającym kryterium, na podstawie którego można by jednoznacznie określić cel działania i zarządzania przedsiębiorstwem.

 

Otoczenie rynkowe przedsiębiorstwa

Odejście managerów od dążenia do maksymalizacji zysku jest rezultatem zmian, które zachodziły w otoczeniu jednostek gospodarczych. W przeciągu ostatnich 20 lat ubiegłego wieku zaszło wiele istotnych procesów w światowej gospodarce. Na rynku pojawiły się nowe zjawiska, które bardzo silnie wpłynęły na sposób funkcjonowania przedsiębiorstw. Wspominanych czynników jest bardzo wiele, jednak do najważniejszych zaliczyć należy[1]:

• globalizację i deregulację rynków kapitałowych,
• rozwój technik informatycznych,
• zwiększającą się płynność na rynkach derywatów,
• sprawniej działające rynki kapitałowe,
• zmieniające się postawy odnośnie do inwestowania i oszczędzania,
• ekspansje inwestycji instytucjonalnych.

 

Wśród wymienionych czynników możliwe jest zidentyfikowanie trzech najbardziej istotnych sił, które mają wpływ na sposób, w jaki funkcjonują przedsiębiorstwa. Zaliczyć do nich, przede wszystkim, należy: globalizację rynków, ekspansje i przyrost prywatnego kapitału oraz rewolucje informatyczną. Ważne jest, że wymienione czynniki również wpływają na otocznie jednostek gospodarczych.

Otoczenie przedsiębiorstwa jest całokształtem zjawisk i procesów, a także podmiotów (np. instytucji), które wpływają na funkcjonowanie jednostki. Jest to pojęcie niejednorodne. W literaturze o tematyce zarządzania znajduje się bardzo wiele klasyfikacji dotyczących otoczenia przedsiębiorstwa. Najczęściej spotykanymi są podziały na makrootoczenie i mikrootoczenie, które również nazywane jest otoczeniem rynkowym, lub konkurencyjnym. Pojęcia te można zdefiniować w następujący sposób[2]:

• Makrootoczenie – zbiór wszystkich elementów strukturalnych, które wpływają na wybory podejmowane przez organizacje. Są to głównie wielkości makroekonomiczne, instytucje, regulacje prawne, mentalność, zwyczaje, koniunktura, technologia, demografia, otoczenie ekonomiczne prawne, polityczne, kulturowe, a także techniczne.
• Otoczenie konkurencyjne – obejmuje ono bezpośrednich konkurentów organizacji, którzy mieszcząc się w zakresie wykonywanej przez nią działalności. Są to również klienci jednostki gospodarczej, jej kanały dystrybucyjne oraz dostawcy.

 

Zmiany zachodzące w otoczeniu przedsiębiorstw

Zmiany w otoczeniu rynkowym istotnie wpłynęły na funkcjonowanie jednostek gospodarczych. W rezultacie, koncepcja dotyczące celu opartego na maksymalizacji zysków, stała się nieaktualna. Charakter i cechy otoczenia jednostek gospodarczych podlegają procesowi nieustających zmian. W ujęciu historycznym, można wyróżnić cztery etapy jego ewolucji[3]:

1. Otoczenie spokojne – luźno współzależne – jest to typ otoczenia charakteryzującego się wysokim stopniem stabilności oraz brakiem występowania mocnych powiązań i zależności pomiędzy podmiotami je tworzącymi. Ponadto, zmiany zachodzące w otoczeniu spokojnym są bardzo statyczne. Przedsiębiorstwa funkcjonowały w oparciu o sprawdzone wcześniej strategie, procedury i wzorce postępowania. W działalności wykorzystywano dane archiwalne, natomiast kontrola polegała na identyfikacji odchyleń, które występowały po realizacji wcześniej opracowanych planów.
2. Otoczenie spokojne – zwarte – w otoczeniu przedsiębiorstwa zaczynają pojawiać się elementy powiązań zorganizowanych, a także współzależności występujące pomiędzy podmiotami. Tworzone powiązania są statyczne, ale jednocześnie celowe. Dla przedsiębiorstwa istotne zaczynają być zarządzanie funkcjonalne, a także prawidłowa realizacja funkcji rozwoju i sprzedaży.
3. Otoczenie niespokojne – reagujące – otoczenie w wysokim stopniu oddziałuje na jednostki gospodarcze. Poszczególne podmioty są powiązane, a państwo ingeruje w procesy gospodarcze. W działalności przedsiębiorstw znaczącą rolę zaczyna odgrywać planowanie długoterminowe. Ponadto, w praktyce dużego znaczenia nabiera m.in. zarządzanie marketingowe.
4. Otoczenie burzliwe (turbulentne) – w ten sposób nazywane jest otoczenie organizacji gospodarczych, które rozwinęło się po roku 1970. Charakteryzuje się ono bardzo dużą zmiennością i nieprzewidywalnością. Poszczególne elementy otoczenia są ze sobą ściśle powiązane, natomiast same powiązania są bardzo dynamiczne.

 

Zmiany w otoczeniu przedsiębiorstwa w dużym stopniu wpłynęły na zarządzanie jednostkami gospodarczymi. Stopniowo odchodzono od zarządzania przez doświadczenie, zarządzania funkcjonalnego i zarządzania marketingowego. W rezultacie, w burzliwym otoczeniu przedsiębiorstwa, na znaczeniu zyskało zarządzanie strategiczne.

Rozwój koncepcji zarządzania, a cel funkcjonowania przedsiębiorstw

Zarządzanie strategiczne znalazło zastosowanie w przypadku organizacji funkcjonujących w burzliwym otoczeniu (inaczej turbulentnym), czyli po roku 1970. Jego rozwój doprowadził do zmian w funkcjonowaniu przedsiębiorstw, a w rezultacie do modyfikacji stawianych celów. Analiza zarządzania strategicznego pozwala na wyodrębnienie czterech etapów rozwoju (daty podano przybliżeniu)[4]:

1. Lata 1960-1970 – podczas pierwszego etapu rozwoju koncepcji zarządzania strategicznego, managerowie koncentrowali się na czynnikach kształtujących wyniki finansowe. Najistotniejszym z nich był udział w rynku. Z tego powodu, oprócz czynników wewnętrznych, przedmiotem badań stały się kwestie powiązane z rynkiem zbytu.
2. Lata 1970-1980 – kolejny etap rozwoju polegał na podejmowaniu prób, świadomego oddziaływanie na otoczenie jednostek gospodarczych. Przedsiębiorstwa koncentrowały się na znalezieniu odpowiedniej branży, w której stopniowo budowy swoją pozycję. W tym kontekście bardzo istotny okazał się łańcuch tworzenia wartości (M.E. Portera), który umożliwiał analizowanie czynników zapewniających przewagę konkurencyjną.
3. Lata 1980-1990 – w kolejnym etapie rozwoju koncepcji zarządzania strategicznego zaczęto koncentrować uwagę na potencjale przedsiębiorstwa. Każda jednostka może zagwarantować sobie długoterminowy rozwój, wykorzystując do tego unikalne właściwości posiadanych zasobów. W ten sposób wytwarzane dobra i usługi będą źródłem wartości dodanej dla klientów. Ponadto, konkurencja nie będzie mogła w łatwy sposób ich odtworzyć. W tym przypadku bardzo istotne zaczęły stawać się poszczególne elementy kapitału intelektualnego i posiadane rozwiązania technologiczne.
4. Po 1990 roku – identyfikacja czynników wpływających na wyniki przedsiębiorstwa, a także rozwój rynków kapitałowych, doprowadziły do potrzeby realizacji celów, które spełniają oczekiwania wszystkich interesariuszy jednostki. W praktyce przełożyło się to, na dążenie do budowania i maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa.

 

Maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa

Zmiany w otoczeniu jednostek gospodarczych, a także rozwój koncepcji zarządzania sprawił, iż cel oparty na maksymalizacji zysku netto stracił na znaczeniu. Oczywistym jest, iż jest to bardzo istotny czynnik, który w znacznym stopniu wpływa na powodzenie rynkowe przedsiębiorstwa. Niemniej jednak, w obliczu, opisanych wcześniej przemian, bardzo istotny stał się cel przedsiębiorstwa, który przekładał się na maksymalizacje jego wartości.

Należy dodać, iż w burzliwym otoczeniu rynkowym, panują warunki skłaniające managerów do budowania wartości przedsiębiorstw. Może to być pewnego rodzaju zabezpieczenie np. przed tzw. „wrogim przejęciem” – jest to nabycie kontrolnego pakietu udziałów/akcji danego przedsiębiorstwa, bez akceptacji kierownictwa przejmowanej jednostki.

We współczesnej gospodarce rynkowej wszelkie procesy zachodzą bardzo dynamiczne. Zwłaszcza w warunkach, w których procesy globalizacyjne przybierają na sile, a także postępuje liberalizacja prawa związanego z przepływem kapitałów. Obecnie, bardzo często można zaobserwować migracje wartości między poszczególnymi przedsiębiorstwami oraz całymi sektorami.

Osoby zarządzające przedsiębiorstwami powinny potrafić zidentyfikować i zrozumieć procesy zachodzące na rynkach. W związku z tym, zauważa się, że w przedsiębiorstwach zachodzi pewien proces transformacji. Dostosowuje je on do wymagań stawianych przez współczesną gospodarką rynkową. Naturę tego ewolucyjnego procesu można scharakteryzować w następujący sposób[5]:

• Odchodzi się od strategii wzrostu sprzedaży, a przechodzi do strategii wzrostu wartości dla akcjonariuszy.
• Odchodzi się od orientacji na produkt, a przechodzi do orientacji na klienta i jego potrzeby.
• Odchodzi się od mierników opartych na zysku, a przechodzi do mierników, które są oparte na wartości dodanej.
• Odchodzi się od udziałów w rynku, a przechodzi do udziałów w migracji wartości.

Cel funkcjonowania przedsiębiorstwa

Biorąc pod uwagę wcześniej przedstawione rozważania, należałoby stwierdzić, że celem prowadzenia działalności gospodarczej powinno być dążenie do maksymalizacji jego wartości. Należy również uściślić, że mając na myśli wartość, czyli bogactwo właścicieli, w tym przypadku powinno się je rozumieć, jako maksymalizacje wartości kapitału własnego.

 

Źródła: [1] [5] [2] [3] [4]